رازهای پنهان تاریخ و سنت جهانی شب یلدا

باز “یلدا” این جشن پیچیده در رازهای باستانی و شب مقدس غلبه نور بر تاریکی فرا می رسد و مردم از جنوب روسیه و فلات ایران تا شبه قاره هند آن را جشن خواهند گرفت در حالی که اغلب آنان نه از وسعت جغرافیایی تقدس این شب آگاهند و نه به رازهای نهفته در آن.

در تقویم ایرانی این شب مقارن شامگاه 30 آذر و انقلاب خورشیدی است که به عنوان طولانی ترین شب سال جشن گرفته می شود ولی آن چه به این شب معنایی ویژه می بخشد نه طول آن ، بلکه این حقیقت است که سراسر این شب چون نبردی است که پایان آن با تولد خورشید پایان می یابد. تولدی که آغاز فرمانروایی روزهای بلند و شکستن سیطره شبهایی است که با زمانی طولانی تر از روز، سلطنت و چیرگی سیاهی را نمایندگی می کنند و یلدا چون نبردی آخر زمانی، آرماگدونی است که به تولد و پیروزی خورشید منتهی خواهد شد.







به گزارش پارس توريسم، آیدین پورمسلمی در يادداشتي درباره شب يلدا در سايت فرزانش ايراني مي‌نويسد:

در رابطه با “شب یلدا” مقالات بسیاری نوشته شده که یقین دارم خوانندگان این نوشتار یا آنها را مطالعه کرده اند و اگر نه، می توانند با جستجویی ساده آنها را بیابند. جهت پرهیز از تکرار آن چه می دانید و یا به سادگی قابل دسترس است این مکتوب تنها به بخشهای کمتر پرداخته شده این شب می پردازد و در این مسیر تلاش شده با استفاده از تصاویر جالب انتخاب شده هم مطلب ملموس تر شود و هم از خستگی خواننده کاسته شود. شاید به تقارن این شب و کریسمس در سالهای اخیر توجه شده باشد ولی به نظر می رسد گستره جشنهای باستانی مرتبط با این شب بسیار گسترده تر از این تقارن شناخته شده و در بر گیرنده گستره وسیع جغرافیایی و آیینی است، از 4000 سال پیش از میلاد درمصر تا آریاییان و نوردیک ها در تمام شاخه های آنها از ایران تا آلمان و لیتوانی و از هند تا مردم ویناخ در سرزمینهای جنوبی روسیه و حتی مردمان و سرزمینهایی که ارتباط آنها با این سنت چون رازی باقی مانده است چون تمدن شگفت انگیز مایا در امریکای جنوبی. در این مقاله تلاش داشته ام در حد توان بخشی از این تقارن ها را جمع آوری کنم که با توجه به جستجوی صورت گرفته به نظر می رسد شاید معرفی بعضی از این جشنها و ارتباط آنها با یکدیگر در منابع فارسی و حتی در سطحی وسیعتر در رابطه با این آیین اسرار آمیز باستانی برای نخستین بار است که مورد توجه قرار می گیرد. در قسمت اول این مقاله به تقارن های شب یلدا با جشنهایی با مضمونی کاملا نزدیک در ملتهای دیگر پرداخته می شود و در قسمتهای بعد به رمز گشایی از این تقارن ها خواهم پرداخت.




و اما چند تقارن جالب توجه “شب یلدا” و تقدس روزهای 21-25 دسامبر برای بسیاری مردم جهان:
- این شب با آیین باستانی خورشید روز “خور روز” که در آیین باستانی میتراییسم ایرانی و سپس رومی که بعدها با نام آیین مهر نیز مورد شناسایی قرار گرفته است متقارن است و روز تولد میترا “مهر” پیامبر باستانی ایرانی و نخستین روز سال نو به شمار می رفته است. ایرانیان باستان این روز را خورشید روز “خور روز” دانسته و این شب را به عنوان شب زایش مهر یا خورشید جشن می گرفته اند و به عنوان یک آیین باستانی در دامنه های البرز تا دمیدن سپیده به انتظار طلوع خورشید می نشسته اند و پیروزی مهر و شکست اهریمن را با خواندن دعایی با نام “نی ید” جشن میگرفته اند. این شب به عنوان شب تولد میترا ایزد مهر و همچنین مهر پیامبر ایرانی در ایین های باستانی ایرانیان شناخته شده است و شگفت انگیز آنکه این سنت از فلات ایران تا شبه قاره تداوم داشته و حتی مردم بنگلادش نیز این شب را “شب نور” دانسته و گرامی می دارند. در دوره های بعدی نیز مزدکیان وخرم دینیان این روز را خرم روز نامیده و گرامی داشته اند.



این روز تقارن نسبی با زاد روز میلاد عیسی مسیح که در روز 25 دسامبر توسط تمام مسیحیان جهان جشن گرفته می شود دارد که در بخشهای بعد به دلایل جابجایی تولد مسیح از 21 دسامبر که تقارن کامل با تولد مهر و شب یلدا دارد به 25 دسامبر توسط کلیسای مسیحی اشاره خواهم کرد. مسیحیان سراسر جهان این روز را زاد روز عیسی مسیح که او را نجات دهنده جهان می دانند شمرده و این روز را جشن گرفته و مقدس می دانند و شاید این مهمترین دلیل شناخته شدن این روز در دنیای امروز و در سطحی جهانی است.





- روزهای 17 تا 25 دسامبر همچنین در سنتهای مسیحی به عنوان آخرین هفته پیش از تولد مسیح جشن گرفته می شوند و هر روز نامی ویژه و آوازهای مخصوص به خود و عبادتهای خاص خود را داراست و نکته بسیار جالب این که روز 21 دسامبر که در سنتهای باستانی هندو اروپایی زاد روز خدای خورشید است در این مراسم عبادی که آنتیفون O antiphon نامیده می شود با نام اورینس O Oriens یا خورشید طلوع کننده شناخته می شود و خود کلمه اورینس در لاتین شرق معنا می دهد که نقطه ظهور و تولد خورشید(مهر) است. شعر زیر در رابطه با این روز به عنوان یک پیشگویی در قالی یک سرود کلیسایی در این روز خوانده می شود که نظرتان را به متن لاتین و همچنین ترجمه انگلیسی این متن و یک اشتباه عجیب ترجمه که به طور وسیع در دنیای انگلیسی زبان مورد استفاده قرار می گیرد جلب می کنم



Latin:

O Oriens,

splendor lucis aeternae, et sol justitiae:

veni, et illumina sedentes in tenebris, et umbra mortis.
English:
O Morning Star,
splendour of light eternal and sun of righteousness:
Come and enlighten those who dwell in darkness and the shadow of death.
همان طور که دیده می شود در تصنیف فوق کلمه شرق در زبان لاتین Oriens که به استعاره از خورشید و نقطه تولد آن استفاده می شود به دلایل نامعلومی به ستاره ترجمه شده است ولی تصویر و نماد این روز که در زیر می بینید به خوبی معنای این روز را آشکار می سازد.


- شب یلدا همچنین با روز جشن میلاد دیلا ماخ Deela-Malkh خدای خورشید باستانی مردم ویناخ Vainakh که قزاقهای شمالی و مردم ساکن در مناطق امروزی چچن اینگوش و شمال گرجستان هستند متقارن است. اغلب این مردم امروزه مسلمان هستند ولی همچنان این آیین باستانی را در این شب جشن می گیرند. سمبل خدای خورشید این مردم یعنی دیلاماخ را در تصویر زیر می توانید مشاهده کنید که شباهت آن با سوایستکا swastika (Sanskrit: स्वास्तिक) که نماد شناخته شده آریاییان که بعدها توسط هیتلر و حزب نازی آلمان مورد استفاده قرار گرفت نیازمند توضیح بیشتر نیست.


- روز 21 دسامبر یا همان شب یلدا همچنین مقارن است با جشن ملی رومیان در امپراطوری روم با نام “دیوالیا” Divalia که به افتخار الهه آنگرونا Angerona الهه سال نو و خورشید بازگردنده returning sun در غالب یک فستیوال ملی جشن گرفته می شده است.


جالب این که این جشن با نام مشابه دیوالی و یا دیپاوالی در میان هندوها نیز با عنوان جشن غلبه نور بر روشنایی شناخته شده و هندوها، سیکها و جینیها این روز را به عنوان غلبه نور بر تاریکی جشن می گیرند و عکسهای زیر مربوط به مراسم سالانه این جشن ملی هندوهاست.


- حدود 4000 سال پیش این روز با عنوان روز باز زاییده شدن خورشید در مصر نیز جشن گرفته می شده است و این روز را روز بازگشت هورس Horus خدای خورشید می دانسته اند و جالب این که این روز در تقارن با افسانه پیشگویی پیروزی نهایی هورس خدای روشنایی بر خدای سوتخ Sutekh که معادل اهریمن در اساطیر مصر است نیز می باشد. نبردی که در دریاچه اوزیریس یا همان دریاچه آتش رخ می دهد و برای همیشه با شکست سوتخ به قلمرو تاریکی پایان می بخشد. نکته جالب توجه دیگر این که هوروس یا خدای خورشید مصر باستان حافظ “مات” که خود هم یک قانون و هم خداست. “مات” خدای راستی ، پیمان و عدالت است و هورس فراعنه را برای پاسداری از این قانون- خدا به عنوان نگهبان “مات” برگزیده است و به همین دلیل بوده که فراعنه نیز لباس “مات” را در بر می کردند تا این وظیفه را یادآوری کنند. شباهت آوایی و زبان شناختیMaat و ایزد آریایی میتر Mitherکه در کارکردی درست مشابه مات ایزد راستی ، پیمان و عدالت است که بعدها در “مهر” که پیامبری در تجسم این ویژگیهاست تولد می یاید.




نکته جالب دیگر این که هر دو ایزد “مات” و “میتر” وظیفه قضاوت ارواح مردگان و داوری را بر عهده دارند و در تصویر زیر نقشی از ایزد مات و در زیر آن ایزد مهر/ میترا را سوار بر ارابه خود می بینید که عرصه آسمان را می پیماید. مجسمه طلایی میترا بر اربه آسمان پیمایش که آناهیتا ایزد آبها و زایش او را همراهی می کند تندیسی از دوران مادهاست که همراهی این دو را در روز نبرد پایانی به تصویر کشیده است. روزی که هر دو با هم ظهور خواهند کرد.



- در تقارنی شگفت تمدن مایایی که تمدنی دورافتاده در قاره امریکا بوده است در تقویم خویش این روز یعنی 21 دسامبر را مقدس دانسته و نخستین دوره تمدن مایایی که آن را “نور و زمان”- light and time نامیده اند در 21 دسامبر 3314 قبل از میلاد آغاز شده و روز پایانی این تقویم که آن را پایان تاریخ انسان و خروج او از تاریکی زیر زمین دانسته اند 21 دسامبر سال 2012 یعنی سال آینده خواهد بود که به دلیل نزدیک بودن توجه بسیاری را در جهان به خود مشغول داشته است. تقارن یلدا با روز مقدس تقویم مایایی شاید برای اولین بار است که در توسط مقاله طرح می گردد که توسط نگارنده در بررسی تقویم مایایی و دوره های 13 گانه آن حاصل شده است. جالب آن که بسیاری 21 دسامبر 2012 را پایان تاریخ و مصادف با جنگ یا نابودی بزرگ می دانند ولی آنچه از تقویم مایایی برمی آید کاملا برخلاف این اعتقاد عمومی است. این پیشگویی نه بر نابودی که بر پیروزی نور بر تاریکی و خروج انسان از قلمرو تاریکی اشاره دارد که تحقق آن در یلدای سال 2012 پیشگویی شده است.




- روز 21 دسامبر به عنوان جشن یوله Yuleدر آلمان نیز جشن گرفته می شده است و امروزه نیز در کشورهای نوردیک فارغ از پیشینه متفاوت این جشن نام دیگری برای کریسمس محسوب می شود. در شکل باستانی این جشن، هدف این مراسم جشن گرفتن تولد خدای بزرگ شاخدار شکار – خدای خورشید در آیین ویکا Wicca بوده است که به عنوان آیینی نئوپاگان احیاء مجدد یافته است.



به تصاویر زیر توجه کنید دایره نمادی از خورشید است و شاید آن حلقه که نمادی از خورشید است در دست راست این خدای اساطیری شما را به یاد تصویر دیگری که بارها دیده اید بیندازد تصویری که از مصر باستان تا اهورامزدا بازتکرار شده است. بسیاری معتقدند این علامت که در دستان و یا در بالای سر فروهر، میترا، هورس و ویکا دیده می شود به دلیل قدمت و پیشینه مصر نمادی مصری است و توسط هخامنشیان از مصر گرفته شده ولی چالشی در این رابطه وجود دارد زیرا این نماد در قوم هیتی که آریایی نژاد بوده و توسط مصریان نابود شده اند نیز دیده شده است و همچنین این نماد بر مقبره کیاکسار پادشاه ماد که در کردستان دفن است نیز موجود است که نشانگر وجود این نماد پیش از هخامنشیان در میان اقوام آریایی دارد. به عکسهاس زیر توجه کنید.


میترا- مهر

ایزد ویکا
در لیتوانی درست در همین روز یعنی 21 دسامبر که مصادف با شب یلداست جشنی گرفته می شود که زیماسوتکی Ziemassvetki نامیده می شود که هدف از آن شادی به دلیل باززایش خورشید است و غذاهایی خورده می شوند که همگی اشکالی دارای انحناء و یادآور شکل خورشیدند مانند نخود، لوبیای گرد ، تخم مرغ و سوسیس هایی که به شکل گرد درست می شوند. در تمام طول مدت جشن آتشی روشن نگاه داشته می شود که باور دارند به تولد خورشید کمک خواهد کرد.
- گروهی از بومیان اسکاندیناوی نیز که آنها را سامی sami میخوانند و خود را فرزندان خورشید “Paiven parneh” می دانند و حتی پرچمشان که در زیر مشاهده می کنید خورشیدی را در مرکز خود نقش بسته است و از سوئد و فنلاند و نروژ تا غرب روسیه پراکنده اند نیز این روز با نام تولد الهه خورشید بی وه Beiwe جشن می گیرند.



- گروهی دیگر از بومیان قاره امریکا به نام زونی Zuni که امروز تنها نزدیک بخ 7000 نفر از آنان در نزدیکی مرزهای مکزیک زندگی می کنند و آنها را باقی مانده از قبیله و مردم پوبلو Pueblu میدانند نیز روز 21 دسامبر و تولد خدای خورشید را جشن می گیرند. این مردمان معتقدند که از دروازه ای مخفی و از بعدی دیگر صدها سال پیش اجدادشان به امریکا آمده اند و این دروازه مخفی را شیپاپو Shipapu می نامند. زبان این مردم هیچ قرابتی با سایر زبانهای بومیان امریکا ندارد و سنتهای آنان نیز که به آن شدیدا دل بسته اند منحصر به خود آنهاست. در زیر تصویر دو نماد مقدس آنان را می بینید




- این جشن در ژاپن نیز در حدود قرن هفتم میلادی به افتخار آماتراسو اوکامی Amaterasu-ōmikami (天照大神／天照大御神) الهه خورشید که نام او نیز به معنای نوری که در بهشت می درخشد در برپا می شده است. او حافظ خاندان سلطنتی ژاپن نیز شمرده شده است.


همانطور که دیده می شود در گستره بزرگی بویژه در سرزمینهایی که مردمان آن سرزمینها پیشینه فرهنگی باستانی دارند شب یلدا با عنوان زادروز خدای خورشید جشن گرفته می شود. نام “یلدا” خود نیز از واژه سریانی “یلد” که در زبان عربی نیز به معنای زایش است استفاده می شود.

منبع: فرزانش ایرانی